Phát triển nguồn nhân lực khoa học và công nghệ (KH&CN) đóng vai trò then chốt trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế – xã hội, đặc biệt trong bối cảnh Cách mạng công nghiệp 4.0 đang diễn ra mạnh mẽ. Việt Nam đã có những nỗ lực đáng kể nhằm nâng cao chất lượng và số lượng nguồn nhân lực KH&CN, nhưng vẫn còn nhiều thách thức cần được giải quyết để đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế.

Trong thời gian qua, Việt Nam đã đạt được một số thành tựu đáng kể trong phát triển nguồn nhân lực KH&CN. Số lượng nhân lực nghiên cứu và phát triển (R&D) đã tăng đều đặn, từ khoảng 112.583 người vào năm 2018 lên 197.887 người vào năm 2021. Đội ngũ nhà khoa học có trình độ cao cũng gia tăng, với số lượng cán bộ có trình độ sau đại học trong lĩnh vực KH&CN tăng đáng kể. Những con số này cho thấy sự quan tâm và đầu tư của đất nước vào lĩnh vực KH&CN đã mang lại kết quả tích cực.

Tuy nhiên, bên cạnh những thành tựu, vẫn còn một số hạn chế và thách thức cần được giải quyết. Tỷ lệ nhân lực R&D trên dân số còn thấp, chỉ đạt khoảng 8-9 người trên một vạn dân vào năm 2023. Năng suất lao động chưa cao, với năng suất lao động năm 2024 ước đạt khoảng 218 triệu đồng/lao động. Khoảng cách giữa đào tạo và yêu cầu thực tiễn vẫn còn lớn, với nhiều doanh nghiệp phản ánh rằng sinh viên mới tốt nghiệp thường cần đào tạo lại để đáp ứng yêu cầu công việc. Điều này đòi hỏi sự thay đổi trong phương thức đào tạo và định hướng phát triển nguồn nhân lực KH&CN.

Để thúc đẩy phát triển nguồn nhân lực KH&CN, cần thực hiện một số giải pháp đồng bộ. Trước hết, cần đổi mới mạnh mẽ đào tạo và phát triển nhân lực KH&CN, bao gồm việc cập nhật chương trình đào tạo, tăng cường thực hành và gắn kết giữa nhà trường, viện nghiên cứu và doanh nghiệp. Điều này sẽ giúp sinh viên và nghiên cứu viên có được kỹ năng và kiến thức phù hợp với yêu cầu thực tiễn.

Ngoài ra, cần hoàn thiện cơ chế, chính sách thu hút và trọng dụng nhân tài, bao gồm việc xây dựng thang lương, phụ cấp đặc thù và cạnh tranh. Việc thu hút và giữ chân nhân tài là yếu tố quan trọng để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực KH&CN. Tham khảo thêm các chính sách thu hút nhân tài để có cái nhìn tổng quan hơn về vấn đề này.

Tăng cường đầu tư và đa dạng hóa nguồn lực tài chính cho phát triển nhân lực KH&CN cũng là giải pháp quan trọng. Nhà nước cần tăng cường đầu tư cho giáo dục và nghiên cứu, phấn đấu đạt mức 1% GDP trong ngắn hạn và hướng tới 2% trong dài hạn. Bên cạnh đó, cần đa dạng hóa nguồn lực tài chính, bao gồm việc tạo điều kiện cho doanh nghiệp đầu tư vào nghiên cứu và phát triển.

Cuối cùng, cần xây dựng văn hóa đổi mới sáng tạo, bao gồm việc thay đổi cách đánh giá, tạo không gian cho thử nghiệm và thúc đẩy tinh thần khởi nghiệp đổi mới sáng tạo. Tìm hiểu thêm về các chương trình hỗ trợ khởi nghiệp đổi mới sáng tạo để có thêm thông tin về vấn đề này. Văn hóa đổi mới sáng tạo sẽ tạo điều kiện cho sự phát triển của nguồn nhân lực KH&CN và giúp Việt Nam trở thành một quốc gia đổi mới sáng tạo.

Kết luận, phát triển nguồn nhân lực KH&CN là một nhiệm vụ quan trọng trong việc thúc đẩy công nghiệp hóa, hiện đại hóa và phát triển kinh tế – xã hội của Việt Nam. Với những nỗ lực và giải pháp quyết liệt, Việt Nam có thể xây dựng một đội ngũ nhân lực KH&CN chất lượng cao, đáp ứng yêu cầu phát triển và hội nhập quốc tế.

Trong bối cảnh hiện nay, việc định hướng và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao đang trở thành một yêu cầu cấp thiết đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Nhằm đáp ứng nhu cầu này, nhiều chuyên gia giáo dục đã đề xuất và áp dụng các mô hình trường học đa dạng, kết hợp giữa chương trình giáo dục phổ thông và đào tạo nghề. Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam – Phó Hiệu trưởng Trường Đại học Giáo dục, Đại học Quốc gia Hà Nội, đã chia sẻ quan điểm về hướng đi này.

Theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam, một trong những hướng đi phù hợp và hiệu quả là xây dựng mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật hoặc trường trung học phổ thông kết hợp cả lớp học chương trình giáo dục phổ thông và lớp học nghề. Mô hình này không chỉ đáp ứng nhu cầu học tập đa dạng của học sinh mà còn góp phần quan trọng vào việc định hướng nghề nghiệp và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho xã hội.

Mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật hoặc kết hợp chương trình giáo dục phổ thông với đào tạo nghề được đánh giá là có nhiều ưu điểm. Trước hết, nó tạo điều kiện cho học sinh tiếp cận với cả chương trình giáo dục phổ thông, giúp các em nắm vững kiến thức cơ bản, đồng thời có cơ hội được đào tạo về các kỹ năng nghề nghiệp cụ thể. Điều này không chỉ giúp học sinh có hiểu biết sâu rộng về nhiều lĩnh vực mà còn cho phép các em phát triển năng lực và sở thích cá nhân.

Một ưu điểm khác của mô hình này là góp phần thúc đẩy phân luồng hiệu quả từ bậc phổ thông. Trong thời gian dài, nhiều học sinh và phụ huynh vẫn có xu hướng theo đuổi các chương trình giáo dục đại học sau khi tốt nghiệp trung học phổ thông, dẫn đến tình trạng nhiều trường đại học trở nên quá tải trong khi các cơ sở đào tạo nghề không thu hút được học sinh. Việc kết hợp đào tạo nghề vào chương trình trung học phổ thông giúp phân bổ lại nguồn lực, đảm bảo rằng học sinh có nhiều lựa chọn phù hợp với khả năng và nguyện vọng của mình.

Bên cạnh đó, mô hình này mở rộng cơ hội học tập và phát triển kỹ năng nghề nghiệp cho học sinh sau khi tốt nghiệp. Không chỉ có kiến thức phổ thông vững vàng, các học sinh còn được trang bị kỹ năng nghề nghiệp cần thiết để có thể tham gia trực tiếp vào thị trường lao động hoặc tiếp tục học tập ở bậc cao hơn. Điều này đặc biệt quan trọng trong bối cảnh kinh tế – xã hội hiện nay, khi nhu cầu về lao động có tay nghề và kỹ năng ngày càng tăng cao.

Tóm lại, theo Phó Giáo sư, Tiến sĩ Trần Thành Nam, việc phát triển mô hình trường trung học phổ thông kỹ thuật hoặc kết hợp chương trình giáo dục phổ thông với đào tạo nghề là một giải pháp quan trọng và cần thiết. Đây không chỉ là hướng đi phù hợp với nhu cầu phát triển nguồn nhân lực và định hướng nghề nghiệp cho học sinh mà còn góp phần nâng cao chất lượng giáo dục và đào tạo ở Việt Nam. #