Cẩn Thận Với Tấn Công Mạng: Những Bài Học Từ Trường Hợp Thực Tiễn

Ngày 12/6, một sự việc đáng tiếc đã xảy ra với chị N.N, chủ thương hiệu túi xách, khi nhận được một tập tin nén định dạng .RAR từ một người lạ qua Zalo. Tập tin này có tên ‘Đề nghị báo giá’ và yêu cầu mở ngay để xem nội dung. Việc mở tập tin này đã trở thành bước đầu tiên trong chuỗi sự kiện không may mắn, gây ra tổn thất cả về tài chính và tinh thần cho chị N.N.

Khi mở tập tin, hệ thống báo lỗi và không hiển thị gì cả, nên chị N.N đã tắt đi và định để hôm sau kiểm tra lại. Tuy nhiên, hành động này đã cho phép tin tặc cài đặt mã độc vào máy tính của chị. Kẻ gian đã âm thầm chiếm quyền kiểm soát toàn bộ thiết bị của chị mà không để lại bất kỳ dấu hiệu bất thường nào.

Trong 7 ngày tiếp theo, chị N.N vẫn làm việc bình thường, nhưng các thao tác đăng nhập, bao gồm cả cookie, ID và thông tin bảo mật, đều bị theo dõi và ghi lại. Việc để máy tính hoạt động liên tục, không tắt sau giờ làm, cũng vô tình tạo điều kiện cho tin tặc có thời gian truy cập và thao tác không ngừng.

Đến ngày 19/6, tin tặc bắt đầu hành động, chiếm quyền Facebook cá nhân và vô hiệu hóa không thể khôi phục, mất quyền quản lý Business Manager trên Meta, thất thoát tài sản kinh doanh gồm fanpage chính cùng các tài khoản quảng cáo liên kết cùng tài khoản Instagram. Về tài chính, do kết nối thẻ tín dụng với tài khoản quảng cáo, tin tặc đã gắn chiến dịch quảng cáo ảo và trừ tiền trực tiếp từ thẻ. Nền tảng Meta không yêu cầu OTP cho mỗi giao dịch, tạo kẽ hở cho hành vi này.

Chị N.N hoàn toàn không biết mình đã bị tấn công máy tính cho đến khi hàng loạt thiệt hại xảy ra dồn dập vào ngày 19/6. Cảm giác hoang mang bao trùm khi nạn nhân tin rằng bản thân đã thiết lập bảo mật hai lớp đầy đủ và sử dụng mật khẩu phức tạp.

Mãi đến tối ngày 21/6, sau khi nhớ lại tình huống kỳ lạ hôm 12/6 và nhờ một người bạn kiểm tra tập tin ‘báo giá’, sự thật mới được phơi bày: đó chính là một tập tin chứa mã độc, đã giúp tin tặc cài đặt phần mềm điều khiển từ xa và theo dõi mọi hoạt động trong suốt bảy ngày trước khi ra tay.

Theo chị N.N, điều khiến cô kiệt quệ nhất không chỉ là tài chính mà là tổn thất tinh thần trong suốt hơn một tháng cố gắng vực dậy sau biến cố. Toàn bộ hệ thống kinh doanh, từ fanpage, tài khoản quảng cáo đến kênh Instagram đều bị sập đột ngột, buộc cô phải bắt đầu lại gần như từ con số 0.

Quá trình liên hệ với Meta để khôi phục tài khoản cũng là một hành trình đầy thử thách. Chị N.N chia sẻ hầu hết các biểu mẫu hỗ trợ của Meta đều được xử lý tự động bằng AI, khiến tỷ lệ được con người thật sự phản hồi là rất thấp.

Dưới góc độ kỹ thuật, ông Ngô Tuấn Anh – Tổng giám đốc Công ty An ninh mạng SCS cho biết hình thức lừa gửi các tập tin nén để chiếm đoạt tài khoản khá phổ biến. Kẻ lừa đảo đã lợi dụng lỗ hổng trên phần mềm giải nén WinRAR của nạn nhân, vốn chưa được cập nhật bản vá.

Khi nghi ngờ trở thành nạn nhân của tin tặc, chuyên gia khuyến nghị hành động nhanh chóng để giảm thiểu thiệt hại tối đa. Điều đầu tiên cần làm là ngắt kết nối mạng của máy tính vừa thao tác. Đồng thời, người dùng cần đổi ngay tất cả mật khẩu tài khoản mạng xã hội, email, dịch vụ ngân hàng trực tuyến và thiết lập bảo mật hai yếu tố (2FA).

Chị N.N cũng đưa ra lời khuyên cho mọi người nên cảnh giác với tập tin lạ, tách bạch tài khoản cá nhân và kinh doanh, không đăng nhập tài khoản quan trọng trên máy tính công cộng, mạng hay thiết bị lạ, sao lưu định kỳ tài liệu và luôn có tài khoản dự phòng để có thể làm quản trị viên thay thế trong trường hợp khẩn cấp.

Trong bối cảnh kinh tế hiện nay, nhiều doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) tại Việt Nam đang gặp khó khăn trong việc duy trì và phát triển hoạt động kinh doanh của mình. Tuy nhiên, một số doanh nghiệp đã tìm ra hướng đi mới và đạt được thành công nhờ vào việc ứng dụng thương mại điện tử vào hoạt động kinh doanh.

Một trong những ví dụ điển hình là câu chuyện của chị Phan Ngân, 31 tuổi, người đã giúp doanh nghiệp của mình tăng doanh thu lên đến 80% chỉ sau một năm mở thêm mảng bán hàng online. Doanh nghiệp của chị Ngân chuyên phân phối và cung cấp mặt hàng phụ kiện trang trí nhà cửa, trang trí tiệc và quà tặng cao cấp. Trước đây, công ty gặp nhiều khó khăn do sức mua trực tiếp của khách hàng sụt giảm và chi phí thuê mặt bằng ngày càng tăng.

Tuy nhiên, sau khi quyết định “lên sàn” thương mại điện tử, doanh nghiệp của chị Ngân đã có được sự “hồi sinh”. Chị Ngân đã chi hàng triệu đồng để học kỹ năng livestream, quảng bá online, ứng dụng AI, giúp doanh nghiệp tăng doanh thu. Việc ứng dụng công nghệ và kỹ năng mới đã giúp doanh nghiệp của chị Ngân tiếp cận được với nhiều khách hàng hơn và tăng cường khả năng cạnh tranh.

Không chỉ doanh nghiệp của chị Ngân, mà còn có hàng nghìn đơn vị, hợp tác xã, hộ kinh doanh tại Việt Nam đã tìm ra hướng tăng trưởng mới sau khi gia nhập kênh thương mại điện tử. Việc ứng dụng thương mại điện tử đã giúp các doanh nghiệp SME mở rộng thị trường, tăng doanh thu và nâng cao năng lực cạnh tranh.

Theo sách trắng của Bộ Công Thương, tăng trưởng trên thương mại điện tử trong năm 2024 so với năm 2022 là gần 50%, lên tới gần 600.000 tỷ đồng. Tốc độ tăng trưởng ngành tại Việt Nam được xếp vào nhóm 10 quốc gia hàng đầu thế giới. Trước đó, theo khảo sát của Hiệp hội Thương mại điện tử Việt Nam (VECOM) năm 2023 trên 6.879 doanh nghiệp, có khoảng 65% doanh nghiệp triển khai bán hàng trên mạng xã hội như Facebook, Zalo, Instagram, TikTok…

Tuy nhiên, việc ứng dụng thương mại điện tử cũng không hề dễ dàng. Các doanh nghiệp cần phải có kỹ năng và kiến thức về công nghệ, cũng như phải đảm bảo thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ với cơ quan quản lý nhà nước và nguyên tắc quản lý của nền tảng.

Để tháo gỡ khó khăn, các doanh nghiệp “cắp sách” đi học tại các đơn vị đào tạo hoặc khóa tập huấn của chính sàn thương mại điện tử. Theo các báo cáo từ Bộ Công Thương và các đơn vị liên quan, mỗi năm có hàng chục nghìn lượt doanh nghiệp, hợp tác xã và hộ kinh doanh tại Việt Nam tham gia các chương trình đào tạo, tập huấn về thương mại điện tử.

Gần nhất, ngày 17/7, Bộ Công Thương ban hành quyết định về việc thực hiện các nhiệm vụ, giải pháp xúc tiến thương mại trong và ngoài nước. Theo đó, Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số chủ trì, phối hợp với các sàn thương mại điện tử và nền tảng kinh doanh trực tuyến lớn triển khai chương trình kết nối, liên kết vùng, xuyên biên giới nhằm thúc đẩy tiêu thụ sản phẩm qua kênh trực tuyến.

Cục Thương mại điện tử và Kinh tế số đã tổ chức nhiều hoạt động nhằm thúc đẩy thương mại điện tử và chuyển đổi số tại các địa phương. Các hội nghị, chương trình đào tạo và sự kiện liên kết vùng đã được triển khai để nâng cao năng lực phát triển thương mại điện tử tại các tỉnh thành.

Trung tâm Phát triển Thương mại điện tử và Công nghệ số (eComDX), hiện triển khai các chương trình đào tạo chuyên sâu hỗ trợ doanh nghiệp ứng dụng công nghệ vào kinh doanh. Thời gian tới, đơn vị sẽ thực hiện các khóa chuyên sâu, tập trung bốn trụ cột: GoOnline – tăng hiện diện số; GoExport – kết nối trên sàn xuyên biên giới; GoAI – ứng dụng AI trong marketing; GoRight – cập nhật hệ thống pháp lý.

Chính phủ đã ban hành Nghị định 163/2025/NĐ-CP, quy định chi tiết một số điều và biện pháp để tổ chức, hướng dẫn thi hành Luật Dược. Một trong những điểm nổi bật của nghị định này là việc kinh doanh dược theo phương thức thương mại điện tử, nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn trong việc mua bán thuốc trực tuyến.

Nghị định quy định rõ rằng các cơ sở kinh doanh dược theo phương thức thương mại điện tử phải đăng tải đầy đủ các thông tin quan trọng về cơ sở kinh doanh và thuốc. Cụ thể, thông tin về Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược bao gồm tên cơ sở kinh doanh, địa chỉ, số Giấy chứng nhận, ngày cấp và cơ quan cấp. Thông tin về Chứng chỉ hành nghề dược của người chịu trách nhiệm chuyên môn về dược cũng cần được công bố.

Đặc biệt, thông tin về thuốc phải được đăng tải rõ ràng, bao gồm tên thuốc, số giấy đăng ký lưu hành hoặc số giấy phép nhập khẩu; thành phần, hàm lượng, nồng độ hoặc khối lượng dược chất, dược liệu; dạng bào chế; quy cách đóng gói; hạn dùng; tên cơ sở sản xuất; nước sản xuất; công dụng hoặc tác dụng, chỉ định, chống chỉ định, liều dùng và cách dùng. Các thông tin này phải được thể hiện đầy đủ, rõ ràng, ở vị trí dễ thấy và dễ đọc trên ứng dụng thương mại điện tử bán hàng, trang thông tin điện tử bán hàng hoặc gian hàng của cơ sở kinh doanh dược trên sàn giao dịch thương mại điện tử.

Thông tin về thuốc phải được đăng tải trên chuyên mục riêng và không được lẫn thông tin của sản phẩm khác không phải là thuốc. Nghị định cũng quy định cơ sở kinh doanh dược phải chịu trách nhiệm về tính chính xác và hợp pháp của các thông tin, hình ảnh đã đăng tải.

Đối với cơ sở tổ chức chuỗi nhà thuốc, thông tin đăng tải phải bao gồm thông tin của cả cơ sở và các nhà thuốc trong chuỗi tham gia kinh doanh theo phương thức thương mại điện tử. Cơ sở bán thuốc và nguyên liệu làm thuốc có trách nhiệm cung cấp Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược và thông tin về đăng ký lưu hành hoặc cấp phép nhập khẩu của thuốc cho thương nhân và tổ chức cung cấp dịch vụ sàn giao dịch thương mại điện tử.

Nghị định cũng quy định về thông tin in trên bao bì đóng gói hàng hóa chuyển cho khách hàng trong trường hợp bán lẻ thuốc theo phương thức thương mại điện tử. Cụ thể, thông tin in trên bao bì cần bao gồm tên, địa chỉ và số điện thoại của khách hàng và số điện thoại của người tư vấn. Đối với trường hợp bán buôn thuốc và nguyên liệu làm thuốc theo phương thức thương mại điện tử, thông tin in trên bao bì cần bao gồm số Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh dược và ngày cấp của cơ sở bán buôn.

Có thể thấy, Nghị định 163/2025/NĐ-CP đã đưa ra những quy định cụ thể và rõ ràng về kinh doanh dược theo phương thức thương mại điện tử, nhằm đảm bảo tính minh bạch và an toàn trong việc mua bán thuốc trực tuyến. Các cơ sở kinh doanh dược cần nghiêm túc thực hiện các quy định này để đảm bảo quyền lợi của khách hàng và góp phần xây dựng một môi trường kinh doanh lành mạnh.